Dopamine, một phân tử quan trọng trong não và cơ thể, đóng vai trò quan trọng trong các cảm xúc, sự thỏa mãn, động lực và khao khát. Đây là một yếu tố quan trọng trong việc hiểu về trạng thái tâm lý và cảm giác của chúng ta. Bài viết này sẽ giải thích về cách dopamine hoạt động trong cơ thể và vai trò của nó.
Dopamine được sản xuất trong các vùng não và được truyền tải giữa các tế bào thần kinh. Nó có tác động đáng kể đến sự thỏa mãn và cảm giác tốt. Khi mức dopamine tăng, chúng ta có xu hướng cảm thấy vui vẻ, hạnh phúc và có động lực. Điều này liên quan mật thiết đến việc chúng ta đạt được mục tiêu, tận hưởng niềm vui và có động lực để tiến xa hơn trong cuộc sống.
Tuy nhiên, mức dopamine cũng có thể bị ảnh hưởng bởi nhiều yếu tố khác nhau. Việc tiêu thụ các chất kích thích như cafein, thuốc lá, thuốc gây nghiện hoặc thậm chí các chất từ thực vật có thể thay đổi mức độ dopamine trong cơ thể. Điều này có thể gây ra sự phụ thuộc và gây hại cho sức khỏe về lâu dài.
Một khía cạnh thú vị là nước lạnh có thể tăng mức dopamine trong cơ thể. Khi tiếp xúc với nước lạnh, cơ thể phản ứng bằng cách giải phóng dopamine để giúp chúng ta cảm thấy tỉnh táo và tươi mới. Điều này có thể giải thích vì sao việc tắm lạnh hoặc uống nước lạnh có thể làm chúng ta cảm thấy hứng khởi và tăng sự tập trung.
Vì vai trò quan trọng của dopamine trong sức khỏe và động lực, việc duy trì mức dopamine cân bằng là rất quan trọng. Để làm điều này, chúng ta có thể tập trung vào các hoạt động lành mạnh như tập thể dục, thực hiện nhiệm vụ đầy thách thức hoặc tận hưởng những niềm vui đơn giản trong cuộc sống hàng ngày.
Tóm lại, dopamine đóng vai trò quan trọng trong sự thỏa mãn, cảm giác tốt, động lực và khao khát. Việc hiểu rõ về cách dopamine hoạt động và cách ảnh hưởng của nó đến cơ thể và tâm trí sẽ giúp chúng ta có sự phát triển và sức khỏe tốt hơn.
Hai Mạch Thần kinh Chính cho Dopamine
Dopamine sử dụng hai mạch thần kinh chính trong não để tạo ra tất cả các tác động của nó. Mạch đầu tiên xuất phát từ khu vực gọi là ventral tegmentum, nằm ở dưới cùng của não, và kết nối đến ventral striatum và vỏ trước não. Đây được gọi là mạch mesocorticolimbic và liên quan đến sự thúc đẩy, động lực và ham muốn. Mạch này thường bị ảnh hưởng trong các trạng thái nghiện, đặc biệt là với các loại thuốc như cocaine và methamphetamine.
Mạch thứ hai bắt nguồn từ khu vực trong não gọi là substantia nigra và kết nối với vùng được gọi là dorsal striatum. Đây được gọi là mạch nigrostriatal và chủ yếu liên quan đến chuyển động.
Vì vậy, chúng ta có hai mạch thần kinh này: một mạch chủ yếu cho chuyển động và một mạch mesocorticolimbic cho sự đáp ứng và động lực. Điều quan trọng là nhớ rằng có hai mạch này. Bên cạnh đó, cách dopamine được giải phóng trong não và cơ thể cũng có thể khác nhau.
Cách Dopamine được Giải Phóng
Dopamine có thể được giải phóng một cách cục bộ hoặc rộng rãi. Thông qua các khe hở nhỏ giữa các tế bào thần kinh gọi là synapse, các tế bào thần kinh truyền tin hiệu cho nhau bằng cách tạo hoạt động điện hoặc làm giảm hoạt động điện. Dopamine có thể ảnh hưởng đến các tế bào thần kinh khác bằng cách giải phóng hóa chất từ các bọt nhỏ gọi là vesicles. Hóa chất này khi vào synapse sẽ tác động lên tế bào thần kinh kế bên, làm tăng hoặc giảm hoạt động điện của tế bào đó.
Dopamine cũng có thể được giải phóng dưới hình thức giải phóng theo tỷ lệ thể tích. Điều này tương đương với việc giải phóng dopamine vào hệ thống của 50 đến hàng trăm hoặc thậm chí hàng ngàn tế bào. Do đó, dopamine có khả năng thay đổi cách hoạt động của các mạch thần kinh của chúng ta ở cả mức cục bộ và mức rộng rãi.
Việc tăng mức dopamine thông qua thuốc hoặc bổ sung cũng ảnh hưởng đến cả sự giải phóng cục bộ và rộng rãi của dopamine. Điều này liên quan đến mức cơ bản của dopamine và đỉnh cao trên mức cơ bản. Nhiều loại thuốc và bổ sung tăng dopamine thực tế sẽ làm cho việc duy trì sự giải phóng dopamine trong thời gian dài trở nên khó khăn hơn. Điều này ảnh hưởng đến sự hài lòng hoặc thú vị của trải nghiệm, không chỉ phụ thuộc vào độ cao của đỉnh cao mà còn phụ thuộc vào độ cao của đỉnh cao so với mức cơ bản.
Việc tăng dopamine có một cách tốt hơn. Có một cách tối ưu hóa tỷ lệ giữa đỉnh cao và mức cơ bản. Hiện tại, chúng ta đã nói về hai mạch thần kinh chính, một cho chuyển động và một cho động lực và ham muốn với dopamine.
Tác Động Nhanh và Chậm của Dopamine
Dopamine có tác động nhanh và chậm trên hệ thống thần kinh. Có hai cách mà dopamine có thể giao tiếp với các tế bào thần kinh. Cách thứ nhất là thông qua các tín hiệu điện nhanh gọi là dẫn truyền ionotropic, trong đó một tế bào thần kinh kích hoạt tế bào thần kinh khác bằng cách mở các kênh ion và các ion chạy vào tế bào thần kinh đó. Dopamine không giao tiếp theo cách này, mà nó hoạt động chậm hơn thông qua các receptor G protein-coupled.
Khi dopamine được giải phóng, nó sẽ gắn kết với các tế bào thần kinh tiếp theo thông qua receptor G protein-coupled, và sau đó kích hoạt một chuỗi phản ứng. Điều này tương tự như một chuỗi truyền thùng nước từ người này sang người kia. Receptor G protein-coupled là một quá trình chậm hơn, nhưng nó cũng có thể tạo ra nhiều chuỗi phản ứng và ảnh hưởng đến biểu hiện gen. Tác động của dopamine thông qua receptor G protein-coupled mất thời gian để xảy ra.
Khía cạnh này của truyền tải dopamine là quan trọng vì nó làm nổi bật hai điều. Thứ nhất, có hai con đường cho dopamine giao tiếp: một cho chuyển động và một cho động lực và ham muốn. Thứ hai, dopamine có thể có tác động chậm, thậm chí kéo dài, và có thể điều chỉnh biểu hiện gen. Nó thậm chí có thể thay đổi cách các tế bào hoạt động.
Dopamine Neurons Đồng Thời Phóng Thích Glutamate
Một điều quan trọng mà không thường được đề cập về dopamine, nhưng rất quan trọng để biết, là dopamine không hoạt động độc lập. Các tế bào thần kinh phóng thích dopamine cũng đồng thời phóng thích glutamate. Glutamate là một chất truyền thần kinh và nó là một chất truyền thần kinh kích thích, có nghĩa là nó kích thích các tế bào thần kinh hoạt động điện.
Nhờ đó, dù bạn không biết gì về sinh học tế bào, bạn nên bắt đầu nhận ra rằng dopamine chịu trách nhiệm về chuyển động, động lực và ham muốn. Nó làm điều đó thông qua hai con đường và đồng thời kích thích hành động nói chung bằng cách phóng thích chất truyền thần kinh kích thích này. Nó có xu hướng làm cho các tế bào thần kinh gần đó hoặc thậm chí xa hơn trở nên hoạt động hơn, nhờ phóng thích dung lượng lớn. Vì vậy, dopamine thực sự làm kích thích.
Ngoài ra, chúng ta nói rằng truyền tải dopaminergic hoặc dopamine có xu hướng kích thích sự tỉnh táo của hệ thần kinh cảm ứng. “Cảm ứng” ở đây không có nghĩa là đồng cảm. Đơn giản chỉ có nghĩa là nó có xu hướng tăng mức độ tỉnh táo của chúng ta. Nó giúp đưa một con vật hoặc một người vào trạng thái tỉnh táo hơn, sẵn sàng và mong muốn theo đuổi những điều bên ngoài cơ thể. Vì vậy, nếu tôi chỉ đơn giản muốn truyền đạt một thông điệp về dopamine, đó là có một phân tử trong não và cơ thể bạn, khi được phóng thích, có xu hướng khiến bạn nhìn ra bên ngoài, theo đuổi những điều bên ngoài và khao khát những điều bên ngoài.
Niềm vui từ việc đạt được điều gì đó cũng liên quan đến dopamine, nhưng chủ yếu là do các phân tử khác. Tuy nhiên, nếu bạn cảm thấy mệt mỏi, lười biếng và thiếu động lực, đó là trạng thái dopamine thấp. Nếu bạn cảm thấy phấn khích, động lực, thậm chí có chút sợ hãi khi làm một việc gì đó, bạn đang ở trạng thái dopamine cao. Dopamine là một loại tiền tệ phổ biến trong tất cả các loài động vật, nhưng đặc biệt quan trọng đối với con người để đưa chúng ta tiến gần đến mục tiêu. Sự hiện diện của dopamine trong hệ thống của chúng ta vào bất kỳ thời điểm nào so với lượng dopamine có trong hệ thống của chúng ta và cách chúng ta nhớ về việc thưởng thức một trải nghiệm cụ thể trong quá khứ. Điều này quyết định chất lượng cuộc sống của bạn và khao khát theo đuổi những điều.
Điều này thực sự quan trọng. Dopamine là một loại tiền tệ, và nó là cách bạn theo dõi niềm vui, thành công. Điều đó quyết định liệu bạn có làm tốt hay làm kém. Và điều đó là chủ quan, nhưng nếu dopamine của bạn quá thấp, bạn sẽ không cảm thấy động lực. Nếu dopamine của bạn rất cao, bạn sẽ cảm thấy động lực. Và nếu dopamine của bạn ở mức trung bình, cảm giác của bạn phụ thuộc vào việc bạn có dopamine cao hơn vài phút trước đó hay thấp hơn. Lịch sử dopamine của bạn thực sự quan trọng.
Điều này quan trọng, trải nghiệm của bạn về cuộc sống và mức độ động lực và động lực của bạn phụ thuộc vào lượng dopamine bạn có so với kinh nghiệm gần đây của bạn. Điều này lại là điều mà ngôn ngữ đơn giản về “dopamine hits” không đề cập. Một cách đơn giản để tưởng tượng “dopamine hits” là mỗi khi bạn làm điều gì đó bạn thích, như ăn một miếng chocolate, đó là “dopamine hit”. Bạn xem Instagram, “dopamine hit”. Bạn gặp một người bạn thích, “dopamine hit”. Tất cả những điều này được mô tả như là “dopamine hits” nhưng bỏ qua thực tế rằng nếu bạn cuộn xuống mạng xã hội và bạn thấy điều gì đó bạn thực sự thích, “dopamine hit”. Chắc chắn có sự tăng dopamine, nhưng sau đó bạn đến một điều khác và bạn nghĩ, “hmm, không thú vị lắm”. Tuy nhiên, nếu bạn đến điều thứ hai đó trước tiên, bạn có thể nghĩ rằng nó rất thú vị. Nếu bạn đến bài đăng Instagram thứ hai đó ba ngày sau hoặc bốn ngày sau, bạn có thể thấy nó rất thú vị. Một lần nữa, lượng dopamine bạn trải nghiệm từ điều gì đó phụ thuộc vào mức độ dopamine cơ bản của bạn khi bạn đến đó và các đỉnh dopamine trước đó.
Điều này là tối quan trọng và hoàn toàn bị bỏ qua bởi ngôn ngữ thông thường về “dopamine hits”. Đây là lý do tại sao khi bạn liên tục tham gia vào một việc gì đó mà bạn thích, ngưỡng cửa của bạn để tận hưởng tăng lên và lên. Vì vậy, tôi muốn nói về quá trình đó. Và tôi muốn giải thích cách quá trình đó hoạt động, vì nếu bạn hiểu quá trình đó và hiểu một số lịch trình và động học, như chúng ta gọi chúng xung quanh dopamine, bạn sẽ có vị trí tuyệt vời để sử dụng bất kỳ công cụ nâng cao dopamine nào bạn quyết định sử dụng. Bạn sẽ ở vị trí xuất sắc để điều chỉnh và kiểm soát việc phóng thích dopamine của riêng bạn để đạt được động lực và động lực tối ưu.
Tôi nhận ra đó là rất nhiều thông tin về sinh học dopamine, giống như cố gắng khiến bạn uống từ vòi nước của sinh học dopamine. Tuy nhiên, tôi nhận ra rằng có một số người có thể muốn biết thêm thông tin về sinh học truyền tải dopamine. Nếu bạn quan tâm đến điều đó, tôi sẽ đăng một liên kết đến một bài đánh giá tuyệt vời hoàn toàn được công bố trên Nature Reviews Neuroscience với tiêu đề “Spatial and Temporal Scales of Dopamine Transmission”. Nó khá chi tiết, nhưng có hình vẽ đẹp và có thể giúp bạn hiểu rõ hơn về những điều xảy ra trong não của chúng ta liên quan đến dopamine.
(Còn tiếp)
